قوانین میانجیگری
میانجیگری در شکل غیرسنتی سازوکاری نسبتاً جدید محسوب می‌شود و به همین دلیل قوانین متنوعی در این زمینه وجود ندارد. در چند دهه اخیر، کشورها در سطح ملی و بین‌المللی اقدام به وضع استانداردها و اصولی برای این روش حل اختلاف کرده‌اند. ما در اینجا مهم‌ترین این قواعد را برای شما گرد هم آورده‌ایم.
قوانین ملی
- قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 4 اسفند 1392
در ماده 82 قانون آیین دادرسی کیفری ذیل فصل سوم با عنوان «وظايف و اختيارات دادستان»، به مقام قضایی این اختیار داده شده است که در جرایم تعزیری درجه شش، هفت و هشت که مجازات آن قابل تعلیق است، موضوع را با توافق طرفین به شخص یا مؤسسه‌ای برای میانجیگری ارجاع دهد.
متن ماده 82:
در جرایم تعزیری درجه شش، هفت و هشت که مجازات آن‌ها قابل تعلیق است، مقام قضایی می‌تواند به درخواست متهم و موافقت بزه‌دیده یا مدعی خصوصی و با اخذ تأمین متناسب، حداکثر دو ماه مهلت به متهم بدهد تا برای تحصیل گذشت شاکی یا جبران خسارت ناشی از جرم اقدام کند. همچنین مقام قضایی می‌تواند برای حصول سازش بین طرفین، موضوع را با توافق آنان به شورای حل اختلاف یا شخص یا مؤسسه‌ای برای میانجیگری ارجاع دهد. مدت میانجیگری بیش از سه ماه نیست. مهلت‌های مذکور در این ماده در صورت اقتضا فقط برای یک بار و به میزان مذکور قابل تمدید است. اگر شاکی گذشت کند و موضوع از جرایم قابل گذشت باشد، تعقیب موقوف می‌شود. در سایر موارد، اگر شاکی گذشت کند یا خسارت او جبران شود و یا راجع به پرداخت آن توافق حاصل شود و متهم فاقد سابقه محکومیت مؤثر کیفری باشد، مقام قضایی می‌تواند پس از اخذ موافقت متهم، تعقیب وی را از شش ماه تا دو سال معلق کند. در این صورت، مقام قضایی متهم را با رعایت تبصره‌های ماده (81) این قانون حسب مورد، مکلف به اجرای برخی دستورهای موضوع ماده مذکور می‌کند. همچنین در صورت عدم اجرای تعهدات مورد توافق از سوی متهم بدون عذر موجه، بنا به درخواست شاکی یا مدعی خصوصی، قرار تعلیق تعقیب را لغو و تعقیب را ادامه دهد.
تبصره – بازپرس می‌تواند تعلیق تعقیب یا ارجاع به میانجیگری را از دادستان تقاضا نماید.
- آیین‌نامه میانجیگری در امور کیفری مصوب 8 آذر 1394
ماده 84 قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می‌‌دارد که برای اجرای ماده 82 این قانون، آیین‌نامه‌ای توسط وزیر دادگستری تهیه شود. آيين‌نامه ميانجيگري در امور كيفري موضوعات مختلف ازجمله میانجیگری، میانجیگر، مؤسسه میانجیگری، جرایم موضوع میانجیگری، فرآیند میانجیگری و موارد دیگر را تعریف کرده است.
باید توجه داشت که این قانون فقط در امور کیفری است و در سایر حوزه‌ها، قانون‌گذاری به‌طور خاص در امور میانجیگری صورت نگرفته است.
- بخشنامه قوه قضائیه به منظور توسعه فرهنگ صلح و سازش، فراهم نمودن زمینه مناسب و لازم جهت حل‌وفصل اختلافات ناشی از جرایم اطفال و نوجوانان، بهره‌مندی آنان از مزایای مصالحه و میانجیگری مبتنی بر عطوفت اسلامی و پرهیز از اعمال کیفر حبس برای اطفال و نوجوانان مصوب 16 دی 1385
رئیس قوه قضائیه در سال 1385 در بخشنامه‌ای، رؤسای کل دادگستری استان‌ها با همکاری مدیران کل سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی هر استان و سایر مراجع ذیربط را موظف نمود تا در جهت بهره‌مندی از مزایای مصالحه و میانجیگری در اختلافات ناشی از جرایم اطفال و نوجوانان از ظرفیت‌های شوراهای حل اختلاف استفاده کنند. در این راستا ضوابط مورد نیاز ازجمله شرایط افراد فعال در این حوزه بیان شده است.
قوانین بین‌المللی
- کنوانسیون سازمان ملل درباره موافقتنامه‌های بین‌المللی حل‌وفصل اختلافات از طریق میانجیگری (کنوانسیون سنگاپور، 2018)
مجمع عمومی سازمان ملل متحد، کنوانسیون فوق را در تاریخ 20 دسامبر 2018 به تصویب رساند و تاکنون 51 کشور از جمله جمهوری اسلامی ایران این سند را امضا کرده‌اند. این کنوانسیون شش ماه پس از تودیع سی‌امین سند تصویب، پذیرش، تأیید یا الحاق، لازم‌الاجرا خواهد شد که هنوز این معیار محقق نشده است. بنابراین، کنوانسیون در حال حاضر لازم‌الاجرا نیست.
کنواسیون سنگاپور حاکم بر موافقتنامه‌های حاصل ازمیانجیگری است و ناظر بر حل‌وفصل اختلافات ناشی از قراردادهای بین‌المللی و مکتوب تجاری است.
- قانون نمونه آنسیترال درباره میانجیگری تجاری بین‌المللی و موافقتنامه‌های بین‌المللی حل‌وفصل اختلافات از طریق میانجیگری (2002)
قانون نمونه آنسیترال به منظور کمک به کشورها در جهت تغییر و نوین‌سازی قوانین در خصوص رویه میانجیگری تدوین شده است. این قانون، قواعد مرتبط با فرآیند میانجیگری را متحدالشکل کرده است و هدف آن تشویق به انتخاب میانجیگری و تضمین پیش‌بینی‌پذیری و افزایش اطمینان به میانجیگری است.
این قانون درسال 2002 تصویب و در سال 2018 اصلاح شد.
- منشور سازمان ملل متحد (1945)
منشور سازمان ملل متحد در ماده 33 از میانجیگری به‌عنوان یکی از روش‌های حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات نام می‌برد:
- طرفین هر اختلافی که ادامه آن ممکن است صلح و امنیت بین‌المللی را به خطر اندازد باید قبل از هر چیز از طریق مذاکره، تحقیق، میانجیگری، سازش، داوری، رسیدگی قضایی و مراجعه به مؤسسات یا ترتیبات منطقه‌ای یا سایر روش‌های مسالمت‌آمیز بنا به انتخاب خود راه‌حل را جستجو نمایند.
- شورای امنیت، در صورت لزوم، از طرفین خواهد خواست که اختلاف خود را با شیوه‌های مزبور حل‌وفصل کنند.